Voor het formeel regelen van de juridische aspecten van een relatie hebben partners de keuze uit drie mogelijkheden:
Deze juridische vormen van samenleven zijn toegankelijk voor alle vormen van relaties. Wel worden er eisen gesteld aan de leeftijd van de partners en voor wat betreft de eerste twee relatievormen de mate waarin de partners aan elkaar verwant zijn.
Huwelijk en geregistreerd partnerschap
Het huwelijk en het geregistreerd partnerschap hebben veel overeenkomsten. Het zijn beide in de wet geregelde vormen van samenleving.
In de wet zijn onder meer geregeld de rechten, plichten en de wijze waarop de verbintenissen worden gesloten en beëindigd.
Wanneer de partners voor het huwelijk of een geregistreerd partnerschap willen afwijken van het wettelijk stelsel dan kan dit het eenvoudigst door voor het sluiten van het huwelijk of geregistreerd partnerschap huwelijks- of partnerschapsvoorwaarden op te maken. Wanneer dit niet gebeurt ontstaat er van rechtswege een huwelijk of geregistreerd partnerschap met een wettelijke gemeenschap van goederen.
Binnen de grenzen van de wet hebben de partners de vrijheid om hun huwelijkse voorwaarden of partnerschapsvoorwaarden naar eigen wens en naar hun persoonlijke situatie in te richten.
Onder andere kunnen de volgende regelingen worden opgenomen:
Het is ook mogelijk om huwelijkse voorwaarden of partnerschapsvoorwaarden tijdens uw huwelijk of geregistreerd partnerschap aan te gaan of te wijzigen. In dat geval liggen de kosten echter hoger omdat dan onder meer goedkeuring van de rechter is vereist.
Samenwonen
Als de partners samenwonen maar verder niets vastleggen, betekent dit niet dat hun samenleving geen gevolgen heeft. De wetgever verbindt in diverse wetten en regels voor de belasting of sociale zekerheid wel degelijk gevolgen aan het samenwonen.
Samenlevingsovereenkomst
De samenlevingsovereenkomst is een overeenkomst waarin de partners afspraken maken over allerlei zaken die met het samenwonen te maken hebben. Onderwerpen waarover afspraken kunnen worden gemaakt zijn bijvoorbeeld: de financiële bijdrage in de kosten van levensonderhoud, welke kosten als kosten van de huishouding worden beschouwd, het vastleggen van welke zaken van de inboedel aan wie toebehoren, afspraken over de woning en aanwijzing van de partner als begunstigde voor het partnerpensioen .
Verder kunnen de partners bepalen dat bij overlijden van een van hen de gezamenlijke bezittingen naar de langstlevende partner gaan.
Ook bij uit elkaar gaan is het vaak beter om de afspraken tevoren goed te hebben vastgelegd.
Een notariële samenlevingsovereenkomst wordt door veel pensioenfondsen als voorwaarde gesteld om in aanmerking te komen voor de eerder genoemde partnerpensioenregeling. Ook voor bijvoorbeeld secundaire arbeidsvoorwaarden is het vaak vereist dat de samenlevingsovereenkomst notarieel is vastgelegd.